Ælfric's Lives of Saints
by Ælfric, translated by Gunning / Wilkinson
Of the Holy Cross
1480825Ælfric's Lives of Saints — Of the Holy CrossGunning / WilkinsonÆlfric


xuiii. kl̅. octobris. exaltatio sce̅ crucis.

Ƿe ƿurðiað mid lof-sangum for ures geleafan trymminge001
tƿegen dagas on geare drihtne to ƿurðmynte
for þære halgan rode siððan heo afunden ƿæs ·

Þa iudeiscan hi behyddon mid hetelicum geðance ·004
noldon  se maðm ƿurde mannum to frofre ·
ac seo eadige helena · hi eft þær afunde
þurh cristes onƿrigennesse sƿa sƿa he mid ƿundrū gesƿutelode ·
⁊ to-dælde þa rode sƿa sƿa drihten hire geƿissode ·
⁊ forlet þa ænne dæl on þære ylcan byrig ·
þe crist on þroƿode · sƿa sƿa us cyþað geƿritu ·
mid seolfre beƿunden · ⁊ ƿende ham siððan
mid þam oþrum dæle þæs deorƿurþan treoƿes ·
to hire leofan sunu his geleafan to getrymmenne ·

Nu freolsige ƿe þone dæg þe heo on afunden ƿæs ·014
þam hælende to ƿurðmynte þe ƿolde on hire þroƿian ·
se bið ofer eastrū · on ymbryne þæs geares ·
⁊ ƿe healdað on hærfest mid halgum þenungum
oþerne freols-dæg on þam þe heo geferod ƿæs
eft to hierusalem sƿa sƿa ƿe her æfter secgað ·

Hit geƿearð for yfelnysse sƿa sƿa for oft git bið ·020
 þa hæðenan leoda  land gehergoden ·
⁊ sum arleas cynincg cosdrue gehaten
com mid micclum here to þære halgan rode ·
þær helena hi gesette on þære foresædan hierusalem ·
gehergode þa  land · ⁊ þa halgan rode genam
ham to his earde · arleaslice dyrstig ·

He ƿæs sƿa up-ahafen · ⁊ sƿa arleas brega ·027
 he ƿolde beon god · ⁊ ƿorhte þa of seolfre
ænne heahne stypel · on stanƿeorces gelicnysse ·
⁊ mid | scinendum gymmum besette eall  hus ·
⁊ on þære upflora eall mid readum golde
his cyne-stol geƿorhte · ⁊ ƿundorlice mid þeotum
ƿæter ut-ateah ƿolde renas ƿyrcan ·
sƿylce he sylf god ƿære · ac he ƿæs ful dysig
forþan þe se rén ne mihte manegum fremian ·

He sƿanc þa git sƿiðor ƿolde gesƿutelian his mihte ·036
⁊ het delfan þa eorðan digellice mid cræfte ·
sƿa  hors urnon embe  hus gelome
þurh þa digelan dica dynigende mid fotum
ƿolde þunor ƿyrcan geƿit-leas sƿa-ðeah ·

He sæt þa on þam huse sƿa sƿa healic god ·041
⁊ gesette þa halgan rode to his heah-setle up
sƿilce him to geferan on his fracodnysse ·

He sæt ða þær sƿa forð · ⁊ his suna be-tæhte044
ealne his cynedom · ac crist hine fordyde ·

Sum casere ƿæs on þam dagum cristen · ⁊ gelyfed ·046
eraclius gehaten · unearh on gefeohtum ·
⁊ he his geleafan geglengde mid godum ƿeorcum ·
⁊ godes þeoƿas ƿurþode mid ƿel-ƿillendum mode ·

Ða com þæs cosdruan sunu togeanes ðam casere ·050
ƿolde mid gefeohte geƿinnan his rice ·

Ða geƿearð him bam ·  hi bealdlice tƿegen052
to anƿige eodon on þære éá brycge ·
⁊ se ðe sige geƿunne ƿeolde þæs rices
butan þæra manna lyre þe him mid comon ·

Hi þa ealle gecƿædon  gif ænig man ƿolde056
heora oðrum fylstan ·  man hine sona gefenge ·
⁊ foredum sceancū into þære éá ƿurpe ·

Hi eodon þa begen on þære bricge togædere ·059
⁊ se geleaffulla casere alede þone godes feond
cosdrues sunu · ⁊ he siððan ge-ƿeold
ealles his rices · ⁊ rád hī | to cosdrue ·
þa beah eall se here bliðelice to eraclio ·
⁊ he hi under-feng · ⁊ to fulluhte gebigde ·
⁊ nan man nolde cyþan cosdrue  geƿinn ·
forðan þe he ƿæs andsæte eallum his leodum ·

Eraclius þa astah to þære sticolan upflora ·067
⁊ cƿ̅ to þam arleasan ardlice þas ƿord ·

Lifes ic þe geann · gif þu anrædlice gelyfst069
nu on hælend crist · ⁊ cƿyðst  þu ƿille
to fulluhte gebugan · ⁊ ic þin freond beo ·
⁊ ic þæ (sic) læte habban þis land to geƿealde ·
gif þu þonne elles dest · þu scealt deaþe sƿeltan ·

Þa nolde se cosdrue on crist gelyfan ·074
⁊ eraclyus sona his sƿurd ateah ·
⁊ hine beheafdode · ⁊ het bebyrigan ·
⁊ nam his gingran sunu siððan to fulluhte
tyn ƿintra cnapa · ⁊ him cyne-dom for-geaf ·
betæhte ða his here þone heagan stypel ·
mid eallum þam seolfre · ⁊ he sylf genam
 gold · ⁊ þa gymmas · into godes cyrcan ·

Ferode ða þa rode mid þæs folces meniu082
ongean to hierusalem georne mid blisse ·

Hi comon þa æt nextan caflice ridende084
to þære foresædan byrig · ⁊ sæt se casere
on kynelicum horse sƿa him gecƿemast ƿæs ·
ac þa þa he inn ƿolde · þa ƿearþ  geat belocen ·
sƿa  þa stanas feollon færlice togædere ·
⁊ ƿearþ geƿorht to anum ƿealle sƿa ·

Hi ƿurdon þa afyrhte · for þam færlican tacne ·090
⁊ beheoldon sarige sona to heofonum ·
⁊ gesaƿon drihtnes rode deorƿurð-lice þær scinan ·
⁊ godes engel hi bær bufan þam geate ⁊ cƿ̅ ·

Þa þa se heofonlica cyning crist sylf inferde094
þurh þis ylce get to his agenre þroƿunge ·
næs he mid purpuran ge-scryd · ne mid cynehelme geglenged ·
| ne he on steda ne rád · þurh þis stænene geat ·
ac on assan hricge he rád eadmodlice
mannū to bysne ·  hi modignysse onscunion ·
⁊ æfter ðysum ƿordum geƿende se engel up ·

Hƿæt ða se casere caflice lihte101
þancigende gode þære ƿissunge ·
⁊ dyde of his purpuran · ⁊ his pellenan gyrlan ·
eode þa mid nacodum fotum · ⁊ genam þa rode
mid agotenum tearum god ƿurþigende ·

Ƿearð þa godes ƿundor on þam ƿeorc-stanum106
þa ða se casere com mid eadmodnysse to ·
þa to-eodon ða stanas · ⁊ geopenode  get ·

Ƿæs eac oþer ƿundor sƿa  ƿynsum bræð ·109
stemde [of] þære halgan rode þa þa heo hamƿerd ƿæs ·
geond  land · ⁊ þa lyfte afylde ·
⁊  folc þæs fægnode · afylde mid þam bræðe ·

Ne mihte nan ƿyrt-bræð sƿa ƿynsumlice steman ·113
⁊ se casere þa clypode mid blysse ·

Eala þu ƿundorlice ród · on þære ðe crist ƿolde þroƿian ·115
⁊ ure ƿita adƿescan mid his deorƿurþan blode ·

Eala þu scinende ród sƿiþor þonne tungla117
mære on middan-earde micclum to lufigenne ·
halig treoƿ · ⁊ ƿynsū · þe ƿurþe ƿære to berenne
ealles middan-eardes ƿurþ · gemunde þisne heap ·
þe her gegaderod is gode to ƿurðmynte ·

Þa ahof se casere þa halgan rode up122
on þære ylcan stoƿe · þe heo on stod æt fruman ·
ærþan þe se arleasa cynincg cosdrue hi gename ·

On ðam dæge gesƿutelode se soðfæsta hælend125
ƿundorlice mihte · þurh his þa mæran rode ·
sƿa  an dead man aras on þam dæge sona ·
⁊ feoƿer bedrydan þær ƿurdon ƿundorlice gehælede ·
⁊ tyn lic-þroƿeras · fram heora langsumum broce ·
⁊ fela | ƿode menn heora geƿit under-fengon ·
⁊ manega untrume fram myslicum coþum
þær ƿurdon gehælede · æt þære halgan rode ·
criste to ƿurðmynte · ⁊ se casere siððan
fela goda gedyda þær · ⁊ godes cyrcan ge-godode ·
mid landum · ⁊ bigleofū · ⁊ godes lof ge-edniƿode ·

Ferde ða to his cyne-stole to constantinopolim136
mid micclum geleafan godes mærða smeagende ·

Nu is se dæg gecƿæden on cristenum bocum ·138
Exaltatio sce̅ crucis ·  is on engliscre spræce
upahefednyss þære halgan rode ·
forþan þe heo ƿæs ahafen mid healicū ƿurðmynte
on þā fore-sædan dæge · drihtne to lofe ·

Is sƿa-þeah to ƿitenne  heo is ƿide todæled ·143
mid gelomlicum ofcyrfū to lande gehƿilcū ·
ac seo gastlice getacnung is mid gode æfre
á unbrosnigendlic · þeah þe se beam beo to-coruen ·
 heofonlice tacn þære halgan rode
is ure gúðfana ƿiþ þone gram-lican deofol ·
þonne ƿe us bletsiað gebylde þurh god
mid þære rode tacne · ⁊ mid rihtū geleafan ·

Þeah þe man ƿafige ƿundorlice mid handa151
ne bið hit þeah bletsung buta he ƿyrce tacn
þære halgan rode · ⁊ se reða feond
biþ sona afyrht for ðam sige-fæstan tacne ·

Mid þrym fingrum man sceall senian · ⁊ bletsian ·155
for þære halgan þrynnysse · þe is þrim-ƿealdend god ·

Hƿilon cƿeþað preostas · þæt cristes læƿa157
iudas se arleasa eft ne ƿurðe fordemed
on þam micclan dæge · to þam (sic) deopan helle ·
⁊ cƿeþað  he mage ƿið crist hine betellan ·
sƿilce he neadunge gefremode  facn ƿið hine ·

Ac ƿe cƿeðað þær-to-geanes ·  cristes ƿord ne bið leas ·162
he cƿæð be þan iudan ·  him ƿære betere
 | he ge-boren nære þonne he his læƿe ƿære ·

Næron þa iudeiscan ne se dyrna læƿe165
þurh god geneadode · to ðam gramlican geþeahte ·
ac þa þa crist geseah · se þe ge-sihð ealle þing
heora yfelan ƿillan · þa aƿende þe hit to gode ·
sƿa  heora yfelnyss us becom to hæle ·

Ælc man þe yfel deþ mid yfelum ƿillan ·170
is scyldig ƿið god · þeah þe hit sumum fremige ·
⁊ ælc man þe god deð mid godum ƿillan
hæfð his mede æt gode · þeah þe hit hearmige sumum ·
forþan þe se rihtƿisa dema deð ælcum þa mede ·
be þam þe he sylf ƿolde · ⁊ his ƿilla him dihte ·

Nu synd þa iudeiscan · ⁊ se sceamlease læƿa176
cristes deaðes scyldige · þe syrƿdon be him ·
þeah þe hit us become to ecere alysednysse ·
⁊ heora nan ne becymð to cristes rice næfre ·
butan þam þe hit gebettan · ⁊ ge-bugan to criste ·

Sƿa milde is se hælend  he miltsian ƿolde181
his agenum slagum gif hi gecyrran ƿoldon ·
⁊ biddan his miltsunge · sƿa sƿa heora mænig dyde ·
sƿa sƿa se hundredes ealdor · þe hine hetelice stang
on his halgan sidan · ⁊ siððan him beah to ·
se hundredes ealdor hatte longinus ·

He geseah ða sona hu seo sunne aþystrode ·187
fram mid-dæge oð non · ⁊ eall middan-eard bifode ·
⁊ stanas toburston · þa beah he to criste
sleande his breost · ⁊ secgende hlude ·

Uere · filius dei est hic ·191

Soþlice þæs is godes sunu ·191

He forlet ða his folgoð · ⁊ ferde to þam apostolum ·192
⁊ ƿearð gelæred to geleafan þurh hi ·
⁊ mid fulluhte aþƿagen frā his fyrlenum dædum ·

He dælde þa his eahta ealle on ælmyssan ·195
⁊ on clænnysse leofode · sƿa sƿa cristes | ðegen ·
on mycelre forhæfednysse · ⁊ þam hæþenum bodade
þone soþan geleafan · ⁊ synne forgifennysse ·
⁊ to-ƿearp deofolgild · ⁊ ƿundra gefremode
on godes naman · oð  sum gramlic dema
hine ge-martyrode mid micclum ƿitum ·

Ac he ƿorhte fela ƿundra ætforan þam deman ·202
betƿux þam tintregum · ⁊ ablende þone deman
þurh godes mihte ·  menn mihton tocnaƿon (sic)
hu mildheort se hælend is · þe hine mersode sƿa ·

He ƿearð þa beheafdod for ðæs hælendes naman ·206
þone þe he ær geƿundode ƿælhreoƿlice on rode ·
⁊ ƿunað on ecnysse on ƿuldre mid hī ·

Octauius hatte se hæþena dema209
þe hine acƿealde · ac he com siððan
þær he ofslagen ƿæs · ⁊ gesohte his lic
biddende forgifennysse mid ƿope ⁊ heofunge.

Þa geseah he sona gesundfullum eagum ·213
þurh þone ylcan onliht þe hine ǽr ablende ·
⁊ se dema þa deorƿurðlice bebyrigde
longines lichaman · ⁊ gelyfde on crist
æfre ƿuldrigende god · oð  he geƿát of life ·

Sy ƿuldor ⁊ lof þam ƿel-ƿillendan gode ·218
se ðe æfre rixað on ecnysse · AMEN.