King Alfred's Old English Version of St. Augustine's Soliloquies/Book 2

by Alfred the Great

BOOK II.

Hēr[1] onginð sēo gadorung þǣre blōstmena þǣre æftran bēc. A. Ēalā! lange wēron wit[2] nū ǣmettige, þæt wit ne spyredon æfter ðām þe þū mē ǣr gehēte.

LIBER SECUNDUS. A. Satis intermissum est opus nostrum, et impatiens est amor, nec lacrymis modus fit, nisi amori detur quod amatur: quare, aggrediamur librum secundum.

G. Uton gebētan hyt; uton fōn on ōðre bōc forewearde.

R. Aggrediamur.

A. Uton þæs.

A. Credamus Deum affuturum.

G. Uton gelȳfan þæt God sī on uncrum fultume.

R. Credamus sane, si vel hoc in potestate nostra est.

A. Georne wolde ic þæt wit hys gelȳfdun, gyf ic geweald āhte[3]. Ac mē þincð þæt se gelēafa ne sī on uncrum onwealde, þē mēþe þætte[4] wit þǣr sēcað, būton hine God unc forgyfe.

A. Potestas nostra ipse est.

G. Ǣgðer ge se gelēafa ge æalle ðā good þe [wē] hæbban scelon. Forðī ic nāt hwæt wit æalles dōn magon[5] būton hys fultume. Ic þē lǣre þēah þæt þū hyt ongynne. Gebide þē fǣawum wurdum swā þū inweardlicost mage, and wilna þæs þe þē mēst nēod ys[6] and sī.

R. Itaque ora brevissime ac perfectissime, quantum potes.

[A.] Đā cwæð ic: 'Drihten, Drihten, þū þe simle[7] unāwendenlic wunast, forgyf mē ðā twā ðing þe ic simle[8] wilnode,—-þæt is, þæt ic mage þē ongitan and mē selfne.' Nū ic hæbbe gedōn swā þū mē lǣrdest; nū ic hæbbe gebeden.

A. Deus semper idem, noverim me, noverim te. Oratum est.

G. Nū ic gehīre hwæt ðū woldest witan. Ac ic wolde witan ǣrest æt þē hwæðer þū wisse būton twēon hweðer ðū wēre þe nǣre; oððe hweðer [þū] libbe þe ne libbe.

R. Tu qui vis te nosse, scis esse te?

A. Þā [sint] twā þing[9] þæt ic gewislice wite.

A. Scio. R. Unde scis? A. Nescio. R. Simplicem te sentis, anne multiplicem? A. Nescio. R. Moveri te scis? A. Nescio. R. Cogitare de scis? A. Scio. R. Ergo verum est cogitare te. A. Verum. R. Immortalem te esse scis? A. Nescio.

G. Hwæs wilnast þū mā tō witanne?

R. Horum omnium quae te nescire dixisti, quid scire prius mavis?

A. Hwæðer ic undēadlic sī.

A. Utrum immortalis sim.

G. Ic gehȳre þæt þū woldest æalne wæg lybban.

R. Vivere igitur amas?

A. Þæs ic æom geðafa.

A. Fateor.

G. Wōst þū þonne genoh gif ic gedő þæt þū þæt wōst þæt þū mōst simle[10] lybban?

R. Quid, cum te immortalem esse didiceris? satisne erit?

A. Þæt is swīðe good gȳtsung; sege þēah hwet [ic] þē æfter ācsode: hwæðer ic ā lybbende wēre; and siððan ic wolde witan hwæðer ic, æfter þæs lȳchoman gedāle and þǣre sāwle, ā māre wisse ðonne ic nū wōt æalles þæs þe ic nū lange wilnode tō witanne; forðām ic ne mæg nānwiht ongytan bætre on men þonne hē wite, and nānwiht wyrse[11] ðonne hē nyte.

A. Erit id quidem magnum, sed id mihi parum. R. Hoc tamen quod parum est quantum gaudebis? A. Plurimum. R. Nihil jam flebis? A. Nihil omnino. R. Quid, si ipsa vita talis esse inveniatur, ut in ea tibi nihil amplius quam nosti, nosse liceat? temperabis a lacrymis? A. Imo tantum flebo ut vita nulla sit. R. Non igitur vivere propter ipsum vivere amas, sed propter scire. A. Cedo conclusioni. R. Quid, si eadem ipsa rerum scientia miserum faciat? A. Nullo id quidem pacto fieri posse credo. Sed si ita est, nemo esse beatus potest; non enim nunc aliunde sum miser, nisi rerum ignorantia. Quod si et rerum scientia miserum facit, sempiterna miseria est.

G. Nū ic wōt æall hwæt þū woldest: ān is, þū woldest bēon; ōðer, þæt þū woldest lybban; ðridde, þæt þū woldest witan. And ic wāt ǣac for hwī þū ðā þrēo þing[12] woldest: forðām þū woldest bēon þe þū woldest lybban, and forði [þū] woldest lybban[13] þe þū woldest witan. And ðā þrēo ðing ic gehūre þæt þū nū gewislice wāst: ðū wāst þat[14] þū æart, and ðū wōst þæt þū lifast, and ǣac þū wōst[15] þæt þū hwæthwugu wāst, þēah eall [þū] nyte þæt ðū witan woldest.

R. Jam video totum quod cupis. Nam, quoniam neminem scientia miserum esse credis, ex quo probabile est ut intelligentia efficiat beatum; beatus autem nemo nisi vivens, et nemo vivit qui non est: esse vis, vivere et intelligere; sed esse ut vivas, vivere ut intelligas. Ergo esse te scis, vivere te scis, intelligere te scis. Sed utrum ista semper futura sint, an nihil horum futurum sit, an maneat aliquid semper, et aliquid intercidat, an minui et augeri haec possint, cum omnia mansura sint, nosse vis.

A. Þæt is sōð. Þā þrēo ðing ic wāt and þā ðrēo ðing ic wolde: forðī ic wolde bēon, þī ic wolde lybban. Hwæt rōhte ic hwæðer ic wēre, gyf ic ne lyfde? Oððe hwæt rōhte ic þæs lȳfes, gyf ic nāwiht nyste?

A. Ita est. R. Si igitur probaverimus semper nos victuros, sequetur etiam semper futuros. A. Sequetur. R. Restabit quaerere de intelligendo. End of Cap. I, Book II, of Augustine's Soliloquiorum, Migne's Patrologia Latina, Vol. 31. [After this point the Old English Version by Alfred so far departs from the Latin that it cannot be called a translation. For sources of the remainder consult Augustine's Soliloquies, Bk. II, Epistle 147 (De Videndo Deo), and City of God; Gregory the Great's Dialogues and Morals; and Jerome's Commentary on Luke and the Vulgate. All may be found in Migne's Patrologia Latina, but for exact references and Comments see the Notes. For Alfred's intimation of his sources, consult p. 1, l. 19, of the text.

G. Nū ic gehȳre þæt þū lufast æall þæt ðū lufast for ðām þrīm ðingum, and ic ongyte ǣac hwilce^[16] þāra þrēora ðinga þū swīðost lufast. Đū lufast þæt þæt þū sī forðām ðū woldest libban, and forðām þū woldest ^[17]libban þe þū woldest witan. Þī ic ongyte þæt ðū lufast þone wīsdōm ofer æalle ōðre þing. Þæt, mē ðincð^[18], sēo ðīn hēhste good and ǣac þīn God.

A. Sōð ðū mē sægest. Hwæt is se hēhsta wȳsdōm æalles būton þæt hēhste good? Oððe hwæt^[19] is þæt hēhste good būton þæt ǣlc man on þisse wurlde swā miclum lufað God^[20] swā hē wīsdōm lufað,—sam hē hine miclum lufige, sam hē hine lytlum lufige, sam hē hine mydlinga lufige? Be þām dǣle hē lufað God þe hē wīsdom lufað.

G. Genōh rihte þū hyt hæfst ongytan. Ac ic wolde þæt wit fēngen eft þider wit ǣr wēron. Nū þū wāst þæt þū eart, and ēac wōst þæt ðū leofest, and wāst þæt ðū hwæthwugu wāst, þēah ðū swā micel nyte swā ðū woldest; and fēorðæ ðing þæt ðū woldest ǣac witan, þæt is, þæt ðū^[21] woldest witan hweðer þā ðrēo þing æalle ǣce wēron ðe nēron; oððe hweðer heora ēnig ǣce wēræ; oððe, gyf hēo æallu ǣce wǣren, hweðer heora ēnig æfter disse weоrlde on ðām ǣcan lyfe āwðer dide werse oððe wanede.

A. Æalle mȳne giornesse ðū hæfst^[22] ongyten swīðe rihte.

G. Ymbe hwæt twǣost þū nū? Hū nū ne wēre ðū ǣr geðafa þæt God wēre ǣce and ælmihtih, and hæfde twā gescēadwīssa^[23] and ǣca gesceaftea gesceapena swā-swā wē ǣr sǣdon: þæt sint engelas and manna sāula, ðām hē hæfð forgifen ǣca gyfa? Đā gyfa hī ne ðurfon nǣfre

ālǣtan. Gyf ðū nū þis gemynst and þises gelīfest, ðonne wāst ðū būton twēon þæt þū æart and simle^[24] bist and simle^[24] lifast^[25] and simle^[25] hwæthwugu wāst, þēah þū æall nyte þæt ðū witan woldest. Nū þū wāst be ðām þrēom þingum þe ðū æfter ācsodest, þæt is (1) hweðer þū ā wēre; (2) hweðer ðū ā hwæthwugu wisse; (3) hweðer ðū æfter þæs līchaman gedāle and þǣre sāwle māre wisse þonne ðū nū wāst, þe lǣsse. Æfter ðām fēorðan wit sceolon gȳet spurian, nū þū þā ðrēo wāst, oð ðū ǣac þæt^[26] wite.

A. Swīðe endebyrdlice^[27] þū hyt recst, ac ic þē wille secgan gēt þēah hwæs [ic] þǣr fæstlice gelȳfe [and] ymb hwæt ic þǣr gȳt twēoge. Ne getwēoge ic nāwuht be Godes ǣcnesse and be hys ælmihtihnesse, forðām hyt ne meg nū hū ælles bēon be þǣre ðrīnnesse and be ðāre ānnesse, ðē būtan fruman wæs and būtan ænde is. Forðī ic ne mæg nā hū ælles gelȳfan, forþām he swā micla and swā manega^[28], and swā wundorlice gesewena gesceafta gesceapen hæfð; and þām æallum stīorð and hī æalle gemetgað, and oððre hwīle gegiereð myd ðām winsumestum wlitum, ōðre hwīle eft ongiereð and geungewlitegað. He wealt^[29] þāra kynninga^[29] de mǣstne ānweald^[30] hæbbað þisse myddangeardes, ðā bēoð eallum mannum gelīce ācende, and ǣac ōðrum mannum gelīce sweltað. Þā [hē] lǣt rīcsian ðā hwīle þe hē wyle. For swilcum and for manegum swilcum ic nāt hū ic twēogan mage^[31] hys ǣcnesse; nē ǣac be ūre sāwle līfe ic nū ðon mā nāwuht ne twēoge. Ac ic twēoge gȳt be heora ēcnesse, hweðer hī ā lybbende sien.

G. Ymb hwæt twēost ðū þǣr? Hū ne sint æalle hālga bēc ful nēah fulle be undēadlycnesse þære sāwle? Ac mē þincð nū þæt tō lang æall tō rīmande, and ðē tō ælenge^[32] tō gehȳranne.

A. Ic hys hæbbe goodne dǣl gehȳred, and ic hys eac gelīfe; ac mē lyste hyt nū bet tō witanne þonne to gelȳfanne.

G. Ic^[33] wundrige hwī ðū swā swīðe georne and swā gewislic [wilnodest] þæt tō witanne, þætte nēfre nān man of ðisse carcerne þises andweardan lȳfes, swā gewislice witan ne myhte swā-swā ðū wilnast, þēah ðe manige gearnodon þæt hī hyt on þis andweardan līfe sweotolor ongeaton þonne oððre mænege hyt gelȳfden be þisra and be unlēasra manna sægena. Ne mæg^[34] nǣfre nān [man] ongitan, ǣrðāmþe sēo sāwl byð^[35] wyð þām lȳchaman gedēled, æall þæt hē witan wolde^[35]; ne furðum ðonne giet ēr dōmes dæge swā sweotole swā hē wolde^[36]. And þēah þā hālgan fæderas þe ǣr ūs wēron swīðe georne wisson be ðām þe ðū ǣr ācsodest, þæt is, be undēadlicnesse manna sāwla, þæt wæs swīðe sweotol on þām þæt hī nānwiht ne twēodon^[37], ðonne hȳ swīðost forsāwen þis andwearde lȳf... gedēlde wurden; and hū hī mēst wīta geþolodon on þisse weоrlde, þæt hī æft hæfdon^[38] þī māre mēde on ðām ǣcan līfe. Þurh swylcra manna gesewenan sculon [we] gefān, ðā^[39] wē hyt swā sweotolo ongytan ne magon swā-swā hī meahton; and þēah be þǣre undēadlicnesse þēre sāwle, gyf ðū hys gēt geðafa ne eart, ic gedō þæt ðū hyt ongytst^[40] and ic gedō ǣac þæt ðē sceamað þæt ðū hyt swā late ongeate.

A. Dō, lā dō; gedō þæt mē scamige forðī.

G. Hwæt! ic wāt þæt ðū hefst ðone hlāford nū tōdæg ðe þū trēowast æt ēlcum þingum bet þonne þē silfum^[41]; and swā hefð ēac manig esne ðāra þe unrīcran hlāford hefð þonne ðū hefst; and ic wāt þæt þū hæfst^[42] ǣac manige frēond þāra þe ðū genōh wel trūwast, þēah ðū him ealles swā wel ne trūige swā [ðū] ðīnum hlāforde dēst. Hū þincð þē nū gyf se hlāford^[43] ðē hwilc spel segð þāra ðe þū nēfre ǣr ne gehērdest, oððe hē þē segð þæt hē hwethwugu gesāwe þæs þe ðū nēfre ne gesāwe? Đincð þē hweðer þū^[44] āwuht æt his segene twēoge, forðām þū hyt self ne gesāwe?

A. Nese, lā nese; nis nān to ðām ungelȳfedlic spel, gyf hē hyt segð, þæt ic hym ne gelīfe. Gē furðum manege geþoftan ic hæbbe, gyf hī mē hwæt secgað þæt hī selfe gesēwen oððe gehȳrdon, ic hys gelȳfe eall swā wel swā ic hit self gesēwe oððe gehȳrde. G. Ic gehīre nū þæt ðū gelȳfst þīnum hlāforde bet ðonne þē selfum and þīnum gefērum æmnwel ðē^[45] selfum. Þū dēst ēac swīðe rihte and swīðe gerisenlic myd þȳ þæt þū swā gooda trēowa wið^[46] hī hefst. Ac ic wolde þæt þū mē sēdest hweðer þē ðince Honorius, Þeodorius sunu, wīsra oððe unlēasera þonne Crīst, Godes Sunu.

A. Nese, lā nese; nē nāwer nēah! Ac me þincð unēðe þæt ðū hī tōgædere metst. Honorius is swīðe gōd, þēah his feder^[47] betere wēre; hē wes swīðe ǣfest and swīðe rǣdfast and swīðe rihte mīnes hlāfordes kynnes; and swā is sē [ðe] gȳt lifað^[48]. Hī ic wille wyrðian swā-swā man worldhlāford sceal, and þe ōðre ðe þū ēr embe sprece, swā-swā heora hlāfordes and swā man þone kyng sceal, þe byð Kyng ealra kynga^[49], and ealra gesceafta scypend and wealdend.

G. Nū ic gehȳre þæt þē līcað se almihtiga God bet þonne Þeodorius^[50], and Crīst, Godes Sunu, bet ðonne Honorius, Þeodorius sunu. Ne lēa ic þē nā þæt þū ǣgðer lufige, ac ic ðē lēre þæt þū lufige þā hēaran hlāfordes swīðor, forðām hī witan eall þæt hī willað, and magon eall þæt hī willað.

A. Eall hit is sōð þæt ðū segst. Ealles þæs ic gelȳfe.

G. Nū ic gehȳre þæt ðū trūwast þām hǣaran^[51] hlāforde bet. Ac ic wolde witan hweðer ðē þūhte þæt þās þīne wurldhlāfordes hefden wīsran ðegnas and unlēaseran þonne ða hēran hlāfordas hæfdan. Trūwast ðū nū þē selfum and þīnum gefērum bet þonne ðām apostolum, þe wēron Crīstes selfes ðegnas? oððe þām hēhfederum? oððe þām wītgum, Þe God self ðurh^[52] hī spec tō hys folce þæt þæt hē wolde?

A. Nese, lā nese; ne trūige ic nā ūs swā wel, nē nāwer nēah swā þām.

G. Hwet sprec God þonne oftor, oððe hwæt sēde hē sōðlicor þurh^[53] hys wītgan hys folce þonne be sāwlen undēadlicnesse^[54]? Oððe hwet sǣdon þā apostolos and ealle hālige federas gif hī ne sǣdon ymbe sāwla æccnesse and imbe heora undēadlicnesse? Oððe hwæt mǣnde Crīst, þā [hē] cwæð on hys godspelle: 'Þā unrihtwīsan farað on ǣce wītu and þā rihtwīsan on ǣce līfe?' Nū þū gehērst hwæs Crīst cwæð and hys þegnas; and ic gehērde ǣr þæt þū nāwuht ne twēodast ymbe Honorius segene and hys þegna: hwī twēost ðū þonne ymbe Crīstes, Godes Sunu, and ymbe hēra þegena sæcgena þe hȳ selfe tō sprēcon? Þā ūs sēdon mā þyllicra worda^[55] þonne wē ārīman magen, and myd manegum bȳsnum and tācnum hyt ūs sædon^[56]. Hwȳ ne myhte þū ðonne þām æallum gelȳfan and cwǣde ǣr þæt þū wēre heora mann?

A. Swā ic cwǣde and gīet^[57] cwæðe þæt ic ðām gelȳfe, and ǣac geara wāt þæt hyt æall sōð is þæt ūs God^[58] āwðer oððe þurh^[59] hyne silfne oððe þurh^[59] hȳ sēde; forðām þāra byra ys mā on hālgan bōcum þonne ēfre [ic] ārīman mage. Forðī mē sceamað nū þæt ic ǣfre ymbe þæt twēode, and ic eom geðafa þæt ic eom swīðe rihte oferstēled, and ic bēo ealne weig micle gefegenra þonne ðū mē myd þillicum ofærstǣlest þonne ic ǣfre wēræ þonne ic ōðerne man oferstǣlde. Æall þis ic wiste þeah ǣr, ac ic hyt forgeat; swā ic ondrēde ǣac þæt ic ðis dō. Ic wāt ǣac þæt ic hyt hæfde^[60] swā clēne forgetten, þæt ic hyt nǣfre eft ne ofmunde, þǣr ðū mē þȳ sweotoloran bȳsena ne sēde, ǣgðer ge be mīnum hlāforde ge be manegum bīspellum.

G. Ic wundrige hwī ðū ēfre þæs wēnan mahte be mannum sāwlum þæt hȳ nǣran ǣcan, forðām ðū genōh geare wistest^[61] þæt hyt is sēo ealra hēhsta and sēo sēleste Godes gesceafta; and ðū wāst ǣac genōh geare þæt hē nāne gesceafta ne forlēt eallunga gewītan swā þæt hȳ tō nāwuihte weorðe, ne furðum þā ealra unweorðlicostan. Ac hē gewlitegað and gegerað æalle gesceafta, and æft ungewliteað and ungerað, and æft ednīowað. Swā wrixliað ealle gēnu þæt hȳ farað, and instepe æft cumað, and weorðað eft tō ðām ylcan wlite and tō þǣre ylcan winsumnesse manna bearnum, þe wǣron ǣrþāmðe Aðam gesingode. Nū ðū miht gehēran þæt nān gesceaft swā сlēne on wæg ne gewīt, þæt hē æft^[62] ne cume, nē swā clǣne ne forwyrð þæt hē tō^[63] hwanhwugu ne weorðe. Ac hwī wǣnst þū þonne, nū þā wācestan gesceafta eallunga ne gewītað, þæt sēoleste gescaft myd ealle gewīte?

A. Ēalā! ic eom myd earmlicre ofergiotolnesse ofseten, þæt ic hyt ne myhte gemunan swā cūð swā hyt mē ǣr wæs. Mē ðincð nū ðat þū^[64] hyt mē hefdest genōh swætele gereaht be þisse ānre bȳsena, þēah^[65] þū mē nāne mā ne sēdest.

G. Sēc nū on ðē selfum ðā bȳsena and þā tācnu, and þu [meaht] gearu witan þe^[66] ðū ǣr woldest witan þæt ic ðē rehte be ðām uttran bȳsinum. Ācsa ðīn āgen mōd for hwī hyt swā willen sī and swā geornful tō witanne þætte ǣr wæs, ǣr ðū ācenned wēre, oððe furðum þīn yldra fæder geboren wēre; and ǣacsa hyt ēac for hwī hyt wite þæt hym nū geandweard is and hyt ǣlce dæge gesihð and gehȳrð; oððe hwȳ hyt wilnige tō wittanne þæt ðe efter ūs gewurðan sceal. Þonne wēne ic þæt hyt wille þē andweardan, gif hyt gescēadwīs is, and cwæðan þæt hit forðī wilnige þæt tō witanne þæt ǣr ūs wes, forðī hit simle wǣre syððan God þone forman man gesceapen hafde^[67]; and hyt forðī fundige wið þæs þe hyt ǣr wēre, þæt tō witanne þæt hyt ǣr wiste, þēah hyt nū myd þǣre byrðene þæs līchaman gehefegod sīo, þæt hyt þæt witan ne mage, þæt hyt ǣr wiste. And ic wēne þæt hyt wille cweðan tō þē þæt hyt forðī þæt wite, þæt hyt ǣr hǣr gesihð and gehȳrð, forðī hyt hēr is on ðisse weurulde; and ic wēne ǣac þæt [hyt] wille cweðan þat^[68] hyt forðī wilnige tō witanne þætte æfter ūrum dagum geweorðan sceal, forðām hyt^[69] wāt þæt hyt ā bēon sceal.

A. Mē ðincð nū þæt þū hæbbe genōh swetole gesǣd þæt ǣlces mannes sāwl nū sī, and ā bēo, and ā wēre syððan God ǣrest þone forman man gescop^[70].

G. Nis hyt nān twēo þæt sāwla bēoð undēadlice. Gelēf þīnre āgenre gescēadwīsnesse^[71] and gelȳf Crīste, Godes Sunu, and gelȳf eallum hys hālgum, forðām hī wēron swīðe unlēase gewitan, and gelȳf þīnre āgenre^[72] sāwle, þe ðē ealne weig segð þurh hyre gescēadwīsnesse^[73] þæt hēo sī on ðē; sēo segð ǣac þæt hēo sī ǣce, forðām hēo wilnað ǣcra^[74] þinga. Nis hēo nā swā dysigra gesceafta þæt hēo wolde sēcan þæt hēo findan ne meahte, oððe wilnige þæs ðe hēo ne āhte, nē hyre tō ne gebyrede. Forlǣt nū þonne unrihtan twēon. Genōh sweotol hyt is þæt ðū eart ǣce and ā byst.

A. Þæt ic gehēre and þæt ic gelȳfe and geara wōt, and ic eom þæs swā gefagen swā ic nǣfre næs nānes þinges swā gefagen. Nū ic gehȳre þæt min sāwel is ǣcu and ā lifað, and eall þæt mīn mōd and mīn gescādwīsnesse goodra crefta gegadrad þæt mōd þā simle hæfð^[75]. And ic gehēre ǣac þæt mīn gewit is ǣce. Ac mē lyste gȳt witan be ðām gewitte þæt ic ǣr ācsode: hweðer hyt æfter þæs līchaman gedāle and þāre sāwle wēoxe, þe wanede, þe hyt swā on stǣle stōde, þe hyt swā dyde swā hyt hǣr^[76] dǣð on þisse weorulde—ōðre hwīle wēoxe, ōðre hwīle wanode. Ic wāt nū þæt þæt lȳf ā byð and þæt gewit, ac ic ondrēde þæt hyt bēo on þǣre weorulde swā hyt hēr byð^[77] on cildum. Ne wēne ic nā þæt þæt lȳf þǣr bēo būtan gewitte þē mā þe hyt hǣr byð on cildum; þonne byð þǣr forlȳtlu wynsumnes æt þām lȳfe.

G. Ic gehēre nū hwæt þū woldest witan, ac ic hyt þē ne mæg^[78] myd fǣawum weordum gesecgan. Gyf þū hyt openlice witan wilt, þonne scealt þū hyt sēcan on þǣre bēc þe wē hātað De Videndo Deo. Sēo bōc is on Englisc^[79] gehāten Be Godes Ansȳne. Ac bēo nū gōdes mōdes, and smǣa þæt þū nū leornodest^[80], and uton būtan byddan þonne þæt [hē] unc gefultmige, forðām hē gehēt þæt hē wolde fultmian ǣlcum þāra þe tō hym cleopode and rihtes wilnode; and hē gehēt būtan ǣlcum twēon þæt hē ūs getēhte æfter þisse weorulde þæt wē meohton ful gewislice witan fulne wīsdōm and ful sōðfæstnesse; þæt þū meaht gehȳran micle^[81] openlicor on þǣre bēc þe ic þē ǣr nemde—De Videndo Deo.

Hǣr^[82] endiað þā blōstman þǣre æftran bēc þe wē hātað Soliloquiorum.

1. er.
2. wiht.
3. hahte.
4. Þe me Þe Þ þe.
5. don magon don.
6. neod hys.
7. smile.
8. ðincg; smile.
9. þincg.
10. smile.
11. nanwith wyrse.
12. þincg.
13. lybban þu lyban.
14. wast það.
15. lufast and æac Þ wost.
16. hwiclc.
17. libban þe þe woldest witan. Đa cwæð ic. Þi, etc.
18. me ding.
19. hæwæt.
20. goð.
21. ꝥ is ꝥ þe.
22. æfst.
23. gesceawissa.
24. smile (2).
25. lufast; smile.
26. æac ð.
27. endebyrlice.
28. mare gâ.
29. weal; lcynninga.
30. anwealð.
31. magon.
32. ælegge.
33. hic.
34. mæga.
35. bid; hi witan wolde.
36. swa hi wolde.
37. tweode.
38. æfedon.
39. þe.
40. ongyst.
41. siluum.
42. æfst.
43. se þam hlaford.
44. ðinc þe hweðer þe.
45. æmnwel and.
46. twreowa wit.
47. is feder.
48. þær; lufad.
49. Kync ealra kcynga.
50. Þeodisius.
51. æaran.
52. ðurht.
53. þurht.
54. undeaðlicnesse.
55. weorda.
56. us sæð don.
57. giet and.
58. goð.
59. þurht; þurhte.
60. MS. has in parentheses between hyt and hæfde the words næfre æft ne.
61. wistes.
62. hi æft.
63. hi to.
64. ðað þu.
65. þeаð.
66. þone.
67. gesceape afde.
68. cneðan það.
69. hy.
70. gespcop.
71. gesceadwisnesses.
72. agenne.
73. gesceadwisnesses.
74. hæcra.
75. habban.
76. ær.
77. byt.
78. we ne mæg.
79. di; englicst.
80. leornodes.
81. milcle.
82. ær.